استون
Acetone
🔬 مقدمه
استون (Acetone) یکی از مهمترین و پرمصرفترین حلالهای آلی در جهان است که در صنایع شیمیایی، دارویی، آرایشی و تولید پلیمرها نقش حیاتی دارد. این ترکیب با فرمول شیمیایی C₃H₆O (یا CH₃COCH₃) سادهترین نوع کتون به شمار میرود و به دلیل فرّار بودن، قدرت حلکنندگی بالا و تبخیر سریع، در بسیاری از فرآیندهای صنعتی استفاده میشود.
⚗️ ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی استون
فرمول مولکولی: C₃H₆O
جرم مولکولی: 58.08 g/mol
نقطه جوش: 56°C
نقطه اشتعال: -20°C
حلالیت: کاملاً محلول در آب، الکلها و اترها
رنگ و بو: مایع بیرنگ با بوی تند و مشخص
ویژگی مهم استون، قطبیت متوسط و تبخیر سریع آن است که موجب میشود در فرمولاسیون رنگها، رزینها و چسبها عملکردی مؤثر داشته باشد.
🏭 فرآیند تولید استون
بهصورت صنعتی، استون عمدتاً از طریق فرآیند کومن (Cumene Process) تولید میشود. در این فرآیند، کومن (ایزوپروپیل بنزن) ابتدا به هیدروپراکسید اکسید شده و سپس طی تجزیه، دو محصول مهم تولید میکند:
فنول (Phenol)
استون (Acetone)
این روش به دلیل بازده بالا و همزمانی تولید دو مادهی پرکاربرد، رایجترین روش تولید صنعتی استون در جهان است.
⚙️ کاربردهای صنعتی استون
استون در صنایع مختلفی مورد استفاده قرار میگیرد. برخی از مهمترین کاربردهای آن عبارتند از:
1. صنعت رنگ و رزین
استون یکی از بهترین حلالها برای رقیق کردن رزینهای اپوکسی، پلیاستر و آکریلیک است. همچنین در شستوشوی ابزارها و تجهیزات رنگکاری استفاده میشود.
2. صنعت داروسازی و پزشکی
در تولید داروها، کرمها و محلولهای ضدعفونیکننده کاربرد دارد. بهدلیل تبخیر سریع، در فرمول لاکپاککن (Nail Polish Remover) و محلولهای تمیزکننده نیز استفاده میشود.
3. صنعت پلاستیک و پلیمر
استون در فرآیند تولید پلیکربناتها (Polycarbonates) و پلیمتیلمتاکریلات (PMMA) یا همان پلکسیگلاس (Plexiglass) نقش کلیدی دارد.
4. آزمایشگاههای شیمیایی
به عنوان حلال عمومی برای تمیز کردن شیشهآلات، آمادهسازی نمونهها و حذف آلودگیهای آلی استفاده میشود.
🌍 ایمنی و ملاحظات زیستمحیطی
استون از نظر سمیت، نسبتاً ایمنتر از بسیاری از حلالهای آلی است؛ اما چون قابل اشتعال است، باید در محیطهای خنک، خشک و دارای تهویه مناسب نگهداری شود. در تماس مستقیم با پوست ممکن است موجب خشکی و تحریک شود.
در محیط زیست، استون بهسرعت تبخیر میشود و توسط باکتریها در هوا و خاک تجزیه میگردد؛ بنابراین خطر تجمع زیستی ندارد.
📦 بستهبندی و نگهداری
استون معمولاً در بشکههای فلزی ۲۰۰ لیتری (Acetone Drums) یا ظروف پلاستیکی صنعتی ۲۰ لیتری عرضه میشود.
هنگام نگهداری باید از منابع حرارتی و جرقه دور نگهداشته شود و برچسب هشدار اشتعالپذیری روی بستهبندی درج گردد.
🔎 جمعبندی
استون یکی از پرکاربردترین حلالهای آلی در صنایع شیمیایی است که بهدلیل قدرت حلکنندگی بالا، قیمت مناسب و تبخیر سریع، جایگاه ویژهای در تولید رنگ، رزین، دارو و پلیمر دارد.
شناخت خواص فیزیکی و ایمنی این ماده برای مهندسان شیمی، تولیدکنندگان و محققان ضروری است تا بتوانند از آن بهصورت بهینه و ایمن در فرآیندهای صنعتی استفاده کنند.