تریسدیمفسفات (TSP):
ویژگیها، کاربردها و اهمیت آن در صنایع شیمیایی
🔬 مقدمه
تریسدیمفسفات (Trisodium Phosphate) که با نام اختصاری TSP نیز شناخته میشود، یکی از مهمترین ترکیبات معدنی در خانواده فسفاتهاست. این ماده با فرمول شیمیایی Na₃PO₄ یک پودر سفیدرنگ، محلول در آب و دارای خاصیت قلیایی قوی است.
بهدلیل توانایی بالا در چربیزدایی، نرمکردن آب، تنظیم pH، پراکندگی ذرات و افزایش پایداری محلولها، تریسدیمفسفات در صنایع شیمیایی، شویندهها، تصفیه آب، غذایی، نساجی و حتی ساختمان بهطور گسترده استفاده میشود.
⚗️ ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی تریسدیمفسفات
| ویژگی | مقدار |
|---|---|
| فرمول شیمیایی | Na₃PO₄ |
| ظاهر | پودر سفید یا کریستالی |
| pH (محلول 1%) | حدود 11–12 (قلیایی قوی) |
| حلالیت در آب | بالا |
| چگالی | 2.54 g/cm³ |
| بو | بدون بو |
تریسدیمفسفات یک نمک قلیایی است که با حل شدن در آب یونهای فسفات و سدیم آزاد میکند. همین ویژگی باعث ایجاد قدرت پاککنندگی و چربیزدایی بالای آن میشود.
🧪 روش تولید تریسدیمفسفات
TSP بهطور معمول از دو روش صنعتی تولید میشود:
✅ 1. واکنش اسید فسفریک با سود سوزآور (NaOH)
محلول اسید فسفریک با سدیم هیدروکسید خنثی شده و سپس کریستالهای Na₃PO₄ تشکیل میشود.
✅ 2. واکنش سود سوزآور با سدیم فسفاتهای دیگر
در این روش فسفاتهای سدیم با قلیا واکنش داده و تریسدیمفسفات تولید میشود.
⚙️ کاربردهای صنعتی تریسدیمفسفات
✅ 1. صنعت شویندهها و پاککنندههای صنعتی
TSP یکی از قویترین چربیبرهاست و در تولید:
چربیبرهای فلزات
شویندههای صنعتی
مواد لکهبر
پاککنندههای سطوح سخت
پودرهای لباسشویی صنعتی
بهکار میرود.
علت استفاده:
حل چربی و روغن
تقویت عملکرد سورفکتانتها
خنثیسازی سختی آب
✅ 2. تصفیه آب (Water Treatment)
تریسدیمفسفات نقش مهمی در:
نرمکردن آب
حذف املاح سخت
جلوگیری از رسوبگذاری در سیستمهای گرمایشی و خنککننده
دارد.
✅ 3. صنعت غذایی (Food Grade TSP)
در صنایع غذایی با گرید خوراکی (Food Grade) استفاده میشود:
تثبیتکننده (Stabilizer)
تنظیمکننده pH
جلوگیری از جدایش روغن
بهبود بافت مواد غذایی
کاربرد در:
لبنیات
گوشت فرآوریشده
نان و کیک
نوشیدنیها
✅ 4. رنگ و پوششها (Coatings)
به عنوان تمیزکننده قبل از رنگکاری برای آمادهسازی سطح کاربرد دارد.
TSP باعث:
حذف چربی
افزایش چسبندگی رنگ
جلوگیری از پوستهشدن
میشود.
✅ 5. صنایع فلزی
به عنوان:
چربیزدا
فعالکننده سطح
پیشتیمار فلزات
استفاده میشود.
✅ 6. صنعت نساجی
تریسدیمفسفات برای:
تمیزکردن الیاف
تثبیت رنگ
فرآوری اولیه پارچه
استفاده میشود.
✅ 7. صنایع ساختمان
در تمیزکاری:
دیوار
کاشی
سیمان
چوب
بهعنوان یک پاککننده قلیایی بسیار مؤثر عمل میکند.
🌱 مزایا و ویژگیهای کلیدی TSP
قدرت چربیزدایی بسیار بالا
نرمکننده آب و جلوگیری از رسوب
افزایش کارایی سورفکتانتها
پایدار در محیط قلیایی
قدرت تمیزکنندگی عالی
نقش مهم در رنگکاری و آمادهسازی سطوح
⚠️ ایمنی و نکات بهداشتی
تریسدیمفسفات مادهای قلیایی و خورنده است، بنابراین استفاده از تجهیزات ایمنی ضروری است:
دستکش
عینک محافظ
ماسک
تماس طولانیمدت با پوست یا چشم میتواند تحریک ایجاد کند.
📦 بستهبندی و نگهداری
TSP معمولاً در:
کیسههای پلاستیکی یا لمینتی 25 کیلویی
گونیهای صادراتی
Big Bag 500–1000 کیلوگرمی
عرضه میشود.
باید در مکان خشک و دور از رطوبت نگهداری شود.