مقدمه

متیلن کلراید که با نام‌های Methylene Chloride، Dichloromethane و DCM شناخته می‌شود، یک حلال آلی بسیار مهم با فرمول شیمیایی CH₂Cl₂ است. این ماده مایعی بی‌رنگ، فرّار و با بویی شیرین است و به دلیل قدرت حل‌کنندگی بالا، تبخیر بسیار سریع و سازگاری با مواد مختلف، در صدها صنعت کاربرد دارد.
متیلن کلراید در رنگ‌بری، چربی‌زدایی، داروسازی، تولید فوم‌ها، رزین‌ها، چسب‌ها و استخراج‌های صنعتی به‌عنوان یک ماده کلیدی شناخته می‌شود.

ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی متیلن کلراید

فرمول مولکولی: CH₂Cl₂
جرم مولکولی: 84.93 g/mol
نقطه جوش: 39.6°C
نقطه اشتعال: غیرقابل اشتعال تحت شرایط عادی، اما بخارات قابل احتراق تولید می‌کند
چگالی: 1.33 g/cm³
حلالیت در آب: محدود
ظاهر: مایع بی‌رنگ با بوی شیرین
ویژگی مهم این ماده چگالی بالاتر از آب و تبخیر فوق‌العاده سریع آن است که در صنایع پاک‌کننده و رنگ‌بری بسیار ارزشمند است.

روش تولید متیلن کلراید

متیلن کلراید عمدتاً از کلره کردن متان یا متانول در حضور حرارت و کاتالیزورهای مناسب تولید می‌شود.
در این فرآیند ترکیباتی مانند کلروفرم و کربن تتراکلرید نیز به‌عنوان محصولات جانبی تولید می‌شوند و سپس جداسازی و خالص‌سازی می‌گردند.

کاربردهای صنعتی متیلن کلراید

1. رنگ‌بری و حذف پوشش‌ها

یکی از مهم‌ترین کاربردهای متیلن کلراید، برداشتن رنگ‌های قدیمی و پوشش‌های سخت است.
این ماده در پاک‌کننده‌های قوی برای حذف:
رنگ‌های اپوکسی
پوشش‌های پلی‌یورتان
لاک‌ها
چسب‌ها
کاربرد دارد.
قدرت نفوذ بالا و تبخیر سریع، آن را به یکی از مؤثرترین مواد رنگ‌بر تبدیل کرده است.

2. صنایع داروسازی

در داروسازی برای استخراج برخی ترکیبات آلی و در فرایندهای سنتزی به‌عنوان حلال به‌کار می‌رود.
به‌دلیل تبخیر سریع، پس از فرآیند باقی نمی‌ماند و برای تولید داروهای با خلوص بالا مناسب است.

3. تولید فوم پلی‌یورتان

متیلن کلراید در تولید فوم‌ها به‌عنوان عامل منبسط‌کننده (Blowing Agent) استفاده می‌شود.
این مورد در تولید فوم‌های عایق، مبلمان و تشک‌ها اهمیت زیادی دارد.

4. چربی‌زدایی قطعات صنعتی

در صنایع فلزی و خودروسازی برای چربی‌زدایی و تمیزکاری قطعات حساس استفاده می‌شود.
قدرت حل‌کنندگی آن برای روغن، گریس و آلودگی‌های سنگین بسیار بالاست.

5. صنایع الکترونیک

به‌عنوان حلال برای تمیز کردن قطعات و تجهیزات حساس الکترونیکی استفاده می‌شود زیرا سریع تبخیر می‌شود و اثری باقی نمی‌گذارد.

6. تولید چسب‌ها و رزین‌ها

در برخی چسب‌های صنعتی و رزین‌های پیشرفته از متیلن کلراید برای تنظیم ویسکوزیته و افزایش کیفیت فرآیندی استفاده می‌شود.

7. استخراج کافئین

در گذشته برای استخراج کافئین از قهوه و چای استفاده می‌شد، اما امروز استفاده آن محدودتر شده و اغلب روش‌های ایمن‌تر جایگزین شده‌اند.

مزایای استفاده از متیلن کلراید

قدرت حل‌کنندگی بسیار بالا
تبخیر فوق‌العاده سریع
نفوذ قوی در رنگ‌ها و چسب‌ها
عدم اشتعال در شرایط عادی
قابلیت جداسازی آسان از محصولات
عملکرد عالی در رنگ‌بری و چربی‌زدایی
سازگار با بسیاری از پلیمرها و رزین‌ها

ایمنی و نکات بهداشتی

متیلن کلراید ماده‌ای است که باید با احتیاط جدی استفاده شود.
بخارات این ماده می‌تواند در غلظت بالا باعث:
سردرد
سرگیجه
تحریک چشم و تنفس
خستگی
بی‌حالی
شود.
زیر تهویه صنعتی مناسب و با استفاده از ماسک فیلتر‌دار باید به‌کار رود.
متیلن کلراید با اینکه به‌خودی‌خود قابل اشتعال نیست، اما در حضور شعله یا دمای بالا بخارات قابل احتراق تولید می‌کند.

بسته‌بندی و نگهداری

متیلن کلراید معمولاً در بشکه‌های فلزی ۲۵۰ کیلوگرمی، گالن‌های صنعتی و تانکرهای فله عرضه می‌شود.
باید در مکان خنک، دارای تهویه مناسب و دور از نور مستقیم نگهداری گردد.
برچسب‌های ایمنی و اطلاعات MSDS باید حتماً روی بسته وجود داشته باشد.

جمع‌بندی

متیلن کلراید (Methylene Chloride) یک حلال بسیار قدرتمند و چندمنظوره است که در رنگ‌بری، داروسازی، چربی‌زدایی، تولید فوم‌های صنعتی و بسیاری از فرآیندهای شیمیایی نقش مهمی دارد.
این ماده به‌دلیل فراریت بالا، قدرت حل‌کنندگی فوق‌العاده و ویژگی‌های فیزیکی بی‌نظیر، هنوز یکی از مواد کلیدی در صدها صنعت جهانی است.
استفاده ایمن و استاندارد از این ماده ضروری است و آشنایی با خواص آن می‌تواند کیفیت فرمولاسیون‌ها و فرآیندهای صنعتی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.