هیدروکسید کلسیم چیست؟
هیدروکسید کلسیم (Calcium Hydroxide) که با نامهای آهک هیدراته، آهک شکفته یا Lime Hydrate نیز شناخته میشود، ترکیبی معدنی با فرمول شیمیایی Ca(OH)₂ است. این ماده از واکنش آهک زنده (CaO) با آب تولید شده و بهصورت پودری سفیدرنگ، غیرمحلول نسبی و قلیایی قوی شناخته میشود. هیدروکسید کلسیم یکی از مواد کلیدی در صنایع شیمیایی، ساختمان، تصفیهفاضلاب، کشاورزی و تولید محصولات صنعتی است.
ویژگیهای شیمیایی و فیزیکی هیدروکسید کلسیم
۱. فرمول شیمیایی و ساختار
Ca(OH)₂ از یک یون کلسیم و دو یون هیدروکسید تشکیل شده و در آب انحلالپذیری محدودی دارد اما خاصیت قلیایی شدیدی ایجاد میکند.
۲. رنگ و فرم ظاهری
بهصورت پودر سفید، نرم، بیبو و با چگالی متوسط تولید میشود.
۳. ویژگی قلیایی قوی
هیدروکسید کلسیم در تماس با آب pH بالا ایجاد کرده و به همین دلیل در بسیاری از فرایندهای شیمیایی بهعنوان تنظیمکننده pH استفاده میشود.
۴. واکنشپذیری مناسب
با دیاکسید کربن واکنش داده و کربنات کلسیم تولید میکند. این واکنش یکی از مهمترین عوامل سخت شدن ملاتهای آهکی در صنعت ساختمان است.
روش تولید هیدروکسید کلسیم
هیدروکسید کلسیم از واکنش هیدراتاسیون آهک زنده (CaO) با آب تولید میشود:
CaO + H₂O → Ca(OH)₂ + Heat
این واکنش گرمازا بوده و باعث شکفتن آهک و تبدیل آن به حالت پودری میشود.
انواع هیدروکسید کلسیم
۱. هیدروکسید کلسیم صنعتی
– استفاده در صنایع شیمیایی
– تصفیهفاضلاب
– صنعت نفت
– تولید کاغذ
۲. هیدروکسید کلسیم ساختمانی
– مناسب ملاتهای آهکی
– استفاده در سفیدکاری
– ترکیب با سیمان برای بهبود ویژگیها
۳. هیدروکسید کلسیم غذایی (Food Grade)
– خلوص بالا
– استفاده در صنایع غذایی
– مجاز برای تنظیم pH، منعقدکننده و ضدعفونیکننده
۴. هیدروکسید کلسیم آزمایشگاهی
– دارای خلوص بسیار بالا
– مناسب کاربردهای تحقیقاتی و آزمایشگاهی
کاربردهای هیدروکسید کلسیم
۱. صنعت ساختمان و ملاتسازی
هیدروکسید کلسیم یکی از قدیمیترین مصالح ساختمانی است و در:
– تولید ملات آهکی
– افزایش چسبندگی و کارپذیری ملات
– سخت شدن از طریق جذب CO₂
– پایدارسازی خاک
– سفیدکاری سنتی
بهکار میرود.
۲. تصفیه آب و فاضلاب
بهعنوان یک ماده قلیایی قوی جهت:
– تنظیم و افزایش pH
– حذف فلزات سنگین
– رسوبدهی فسفاتها
– ضدعفونی آب
استفاده میشود.
۳. صنایع شیمیایی
در تولید موادی مانند:
– کربنات کلسیم رسوبی (PCC)
– کلرید کلسیم
– نمکهای کلسیم
– سود پرک در برخی فرایندها
کاربرد گسترده دارد.
۴. صنعت کاغذسازی
در فرآیند تولید خمیر کاغذ از هیدروکسید کلسیم برای:
– سفیدکنندگی
– حذف ناخالصیها
– بازیابی مواد شیمیایی
استفاده میشود.
۵. کشاورزی و اصلاح خاک
بهعنوان:
– اصلاحکننده اسیدیته خاک
– ضدعفونیکننده بسترهای کشاورزی
– حذف عوامل بیماریزا
کاربرد دارد.
۶. صنایع غذایی
هیدروکسید کلسیم گرید غذایی در:
– فرآوری ذرت
– تولید مربا
– تنظیم pH نوشیدنیها
– استحکامبخشی به کمپوتها
بهکار میرود.
۷. صنعت نفت و حفاری
در سیالات حفاری برای:
– کنترل pH
– کاهش خوردگی
– افزایش کارایی پلیمرها
استفاده میشود.
مزایای استفاده از هیدروکسید کلسیم
– دسترسی آسان و قیمت مناسب
– خاصیت ضدعفونیکننده و خنثیکننده قوی
– سازگار با محیطزیست
– امکان استفاده در صنایع مختلف
– واکنشپذیری مناسب با CO₂
– پایداری بالا در محیط خشک
نکات مهم ایمنی هنگام استفاده
– استفاده از دستکش، ماسک و عینک ایمنی ضروری است
– تماس مستقیم با پوست باعث سوختگی و تحریک میشود
– از استنشاق گرد هیدروکسید کلسیم جلوگیری شود
– در محیط خنک و خشک نگهداری شود
– از تماس با رطوبت محافظت گردد
بستهبندی و شرایط نگهداری
– بستهبندی در کیسههای ۲۰ تا ۲۵ کیلوگرمی
– نگهداری در دمای محیط و دور از رطوبت
– جلوگیری از قرارگیری در هوای مرطوب برای جلوگیری از واکنش با CO₂
– ذخیرهسازی در محیط سرپوشیده
جمعبندی
هیدروکسید کلسیم یکی از مواد شیمیایی کلیدی در صنعت ساختمان، کشاورزی، تصفیهفاضلاب، نفت، صنایع غذایی و بسیاری از حوزههای صنعتی است. خاصیت قلیایی قوی، دسترسی آسان، قیمت اقتصادی و کارایی بالا باعث شده این ماده در بسیاری از فرآیندهای تولیدی و مهندسی نقش اساسی داشته باشد. شناخت نوع مناسب، خلوص و شرایط مصرف، تأثیر زیادی در کیفیت و عملکرد نهایی محصول خواهد داشت.